Archipelag wspólnej pamięci. Szkoła letnia dla młodych badaczy z Polski i Rosji

Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia wspólnie z Międzyzakładową Pracownią Pamięci Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Akademią Pedagogiki Specjalnej oraz Centrum Niezależnych Badań Socjologicznych (Petersburg) zorganizowało szkołę letnią dla młodych badaczy z Polski i Rosji, której celem była dyskusja nad  koncepcjami i praktykami upamiętnienia sowieckich represji przez lokalne społeczności.

Po rozpadzie ZSRS pamięć o ofiarach represji sowieckich stała się narzędziem polityki historycznej i ważnym aspektem postsowieckiej tożsamości wielu obywateli Europy Środkowej i Wschodniej. Narracje o represjach tworzono na ogół w oderwaniu od konkretnych miejsc w Rosji, w których to znajdowały się obozy, więzienia, miejsca rozstrzeliwań i masowych pochówków. Wiele z tych miejsc jest dzisiaj zapomnianych i opuszczonych, ale niektóre z nich (jak np. Wyspy Sołowieckie i uroczysko Sandarmoch), stały się ważnymi miejscami pamięci. Przedstawiciele władz państwowych, politycy z różnych krajów, przywódcy religijni, działacze organizacji pozarządowych i praw człowieka przyjeżdżają tutaj, by w trakcie wspólnych rytuałów pamięci wyrazić swój własny pogląd na przeszłość. W rezultacie miejsca te stały się zarówno przestrzenią spotkań międzynarodowych, jak i miejscem upamiętnia bliskich ofiar represji, a także terenem o wyjątkowym znaczeniu dla wspólnot lokalnych.

Głównym celem szkoły letniej była refleksja nad sposobami i praktykami upamiętniania sowieckiej przeszłości w miejscach ważnych dla historii sowieckich represji – na Wyspach Sołowieckich i w uroczysku Sandarmoch. W jaki sposób lokalna społeczność uczestniczy w rozwoju i zachowaniu tamtejszych projektów pamięci? Czy ma ona wpływ na obraz przeszłości powstający w ramach „zewnętrznie” tworzonych narracji o danym miejscu? Jakie metody i środki upamiętnienia i interpretacji przeszłości danego miejsca wykorzystuje? Jaką pamięć o wydarzeniu kultywuje? Chcieliśmy, by szkoła letnia stała się impulsem do refleksji i studiów porównawczych w badaniach nad praktykami upamiętniania tragicznej przeszłości innych społeczności lokalnych w Rosji i Europie Środkowej i Wschodniej.

Udział w szkole przewidywał:

• omówienie koncepcji oraz języka lokalnych praktyk upamiętniania sowieckiej przeszłości;
• zbadanie sposobów wykorzystywania istniejących i powstawania nowych przestrzeni pamięci oraz ich rola w kultywowaniu pamięci;
• porównanie praktyk lokalnych upamiętnień przeszłości z działaniami podejmowanymi przez aktorów pamięci w stosunku do innych wydarzeń historycznych w odmiennych kontekstach kulturowych (holokaust, represje nazistowskie, wojna polsko-bolszewicka);
• zbadanie wpływu lokalnych praktyk upamiętniania na regionalne, narodowe i międzynarodowe narracje o przeszłości.

Szczegóły:

• Do udziału w szkole zaprosiliśmy młodych badaczy (doktorantów i studentów ostatnich lat studiów magisterskich) historyków, socjologów, antropologów, politologów i in. zainteresowanych problematyką pamięci w Rosji, Polsce oraz Europie Środkowej i Wschodniej, a także zagadnieniami stosunków polsko-rosyjskich.
• Szkoła letnia odbyła się w dniach 3-11 lipca 2017 r. jako cykl seminariów terenowych w Petersburgu, Miedwieżjegorsku, Sandarmochu i na Wyspach Sołowieckich.