marzec 2017

Mechanizmy instytucjonalne w polsko-rosyjskich relacjach gospodarczych

Główną oficjalną platformą do komunikacji i wymiany informacji o współpracy gospodarczej jest Polsko-Rosyjska Międzyrządowa Komisja do spraw Współpracy Gospodarczej powołana do życia w lutym 2005 r. na podstawie podpisanej kilka miesięcy wcześniej Umowy międzyrządowej o współpracy gospodarczej.

Opracowanie nowych podstaw prawnych było potrzebne w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Poza wspomnianą Komisją funkcjonuje szereg innych ciał zajmujących się szczegółowymi zagadnieniami. Należą do nich m.in. Stały Komitet ds. Transportu, Wspólna Komisja ds. Rybołówstwa, Komisja Dwustronna ds. Współpracy Regionalnej. Komisja Międzyrządowa składa się z szeregu grup roboczych do spraw transportu, handlu i inwestycji, energetyki, turystyki, współpracy wojskowo-technicznej, rolnictwa i współpracy celnej. Ponadto od lat działają dwie organizacje zrzeszające podmioty gospodarcze – Polsko-Rosyjska Izba Gospodarcza oraz Polsko-Rosyjska Rada Biznesu – powołane w celu reprezentowania interesów biznesu w relacjach z rządami obu państw.

Dotychczas Komisja Międzyrządowa działała nie tylko w deklarowanym celu poszukiwania nowych kierunków współpracy, ale przede wszystkim dla zarządzania regularnie występującymi napięciami we wzajemnych stosunkach handlowych. W sumie odbyło się sześć posiedzeń, z których ostatnie miało miejsce we wrześniu 2013 r. Prace Komisji zostały następnie zawieszone (nie spotykają się również wspomniane grupy robocze, poza pewnymi wyjątkami), co było bezpośrednim skutkiem krytycznej oceny przez polski rząd rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz pośrednio wywołane nałożeniem na wschodniego sąsiada sankcji przez Unię Europejską.

W istocie od 2014 r. problemy w relacjach gospodarczych są omawiane na spotkaniach dwustronnych przedstawicieli ministerstw lub zwoływanych ad hoc spotkań roboczych z udziałem ekspertów w danej dziedzinie. Charakterystycznym przykładem stał się spór spowodowany jednostronnym ograniczeniem przez stronę rosyjską liczby zezwoleń na wykonywanie usług przewozowych na terytorium Rosji dla polskich przedsiębiorstw (lidera w tym segmencie w Europie). Spór toczył się przez kilka miesięcy na forum Komisji Mieszanej ds. Międzynarodowych Przewozów Drogowych. Obie strony osiągnęły porozumienie pod koniec 2016 r. jeśli chodzi o liczbę zezwoleń na rok kolejny. Spór unaocznił pewien model wzajemnych relacji, który ukształtował się w ostatnich latach, oparty o zarządzenie kryzysami.

Poniekąd jest to efekt odrzucenia przez poszczególne polskie rządy powtarzających się co jakiś czas od kilkunastu lat rosyjskich starań o dopuszczenie do udziału w segmentach uznawanych za strategiczne. Niepowodzenie tych prób sprawiło, że siłą rzeczy dość dobrze rozwijająca się współpraca handlowa poza obszarami strategicznymi stawała się czasami ofiarą rosyjskich inklinacji do wplatania tych relacji w realizację interesów w innych obszarach, aby podwyższyć ewentualne koszty polskiego sprzeciwu.  

Dość niewielka skala współpracy gospodarczej, w szczególności inwestycyjnej, i dodatkowe obniżenie jej dynamiki po 2014 r. oraz kontekst polityczny po agresji Rosji na Ukrainę zniechęcały do powrotu do wszechstronnych mechanizmów współpracy instytucjonalnej. Polityczne koszty wzajemnego otwarcia w takich warunkach przewyższały potencjalne korzyści gospodarcze. Obie strony – wobec niewielkiego znaczenia dwustronnej współpracy – zaczęły działać w trybie kryzysowym, skupiając się na zarządzaniu ad hoc pojawiającymi się kryzysami.

Co jakiś czas pojawiały się sygnały sugerujące wolę stron do ożywienia prac Komisji Międzyrządowej. W 2016 r. podczas Forum Gospodarczego w Petersburgu polski wiceminister rozwoju spotkał się ze swoim rosyjskim odpowiednikiem w celu przedyskutowania tej sprawy. Relatywnie przychylne komunikaty wskazujące, że po obu stronach istnieje potrzeba przywrócenia tego mechanizmu, nie doprowadziły na razie do jakościowej zmiany. Po polskiej stronie cały czas toczą się prace związane z powołaniem polskiego przewodniczącego Komisji. Zakładając jednak nawet, że prace zostaną wznowione trudno przypuszczać, by mogło to w istotny sposób zmienić dotychczasowych charakter współpracy, który jest w dużej mierze pochodną fundamentalnego sporu politycznego między Zachodem i Rosją. Do czasu obowiązywania sankcji gospodarczych rozwijanie dwustronnych mechanizmów instytucjonalnych będzie utrudnione. Poza tym redukcji skali i dynamiki polsko-rosyjskiej współpracy gospodarczej towarzyszyło częstokroć ożywienie współpracy z innymi partnerami, w tym spoza Unii Europejskiej. Dywersyfikacja rynków i partnerów stała się dla polskiego rządu ważnym narzędziem łagodzenia skutków restrykcji handlowych. Toteż widać większą aktywność w kształtowania instytucjonalnych mechanizmów współpracy z innymi państwami. W przypadku stosunków gospodarczych z Rosją została zajęta pozycja wyczekiwania na rozwój sytuacji międzynarodowej i ewolucję polityki wschodniego sąsiada.

 Autor: Ernest Wyciszkiewicz