Szary, kolor nadziei, Irina Ratuszynska
Książka jest częścią wspólnego programu wydawniczego Wydawnictwa Akademickiego SEDNO i Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia przedstawiającego zbiorową biografię inteligencji rosyjskiej XX i XXI wieku w literaturze dokumentu osobistego (listy, dzienniki, wspomnienia, autobiografie, monografie). W publikowanych dziełach, wydawanych po raz pierwszy w języku polskim, poznajemy najwybitniejszych twórców kultury i humanistyki rosyjskiej, uznanych i cenionych na całym świecie.
Wspomnienia Iriny Ratuszynskiej z lat spędzonych w więzieniu i w obozie o obostrzonym reżimie dla szczególnie niebezpiecznych przestępców w Mordowii (1983-1986) zostały napisane w 1987 roku i po raz pierwszy opublikowane w Londynie w 1989 roku. Przetłumaczono je na angielski, francuski, niemiecki, szwedzki, fiński, duński, norweski, włoski, holenderski, japoński. Po polsku ukazują się po raz pierwszy.
Odsłaniają wciąż mało znany świat radzieckich obozów dla więźniów politycznych z lat osiemdziesiątych XX wieku. Ten ważny dokument historyczny jest jednocześnie przejmującym, głęboko osobistym świadectwem ludzkiej solidarności i niezłomności moralnej w nieludzkich warunkach. Walory poznawcze wspomnień dopełniają ich żywe, bogate i obrazowe język i stylistyka, a dramatyzm wydarzeń, jakie opisują, sprawia, że jest to lektura przykuwająca i fascynująca.
Tytuł książki odnosi się do koloru więziennego uniformu. Autorka pisze w Epilogu:
„Ja tymczasem żyję i jest to zapewne niesprawiedliwe. Przechowuję nikomu tutaj niepotrzebny więzienny uniform roboty pani Lidy. Czasami do owej obozowej skóry, która tyle widziała, przyciskam policzek. Mój szary kolor! Kolor nadziei! Jak długo jeszcze na mojej ziemi będą stały owe obozy? Jak będę mogła dzisiaj zasnąć, kiedy wciąż tam stoją?”.
Irina Ratuszynska urodziła się w Odessie w 1954 roku, gdzie ukończyła fizykę na uniwersytecie. Została dysydentką broniąc praw człowieka w latach 80. w Związku Radzieckim. Wspólnie z mężem, również fizykiem, protestowali m.in. przeciwko zesłaniu Sacharowa do Niżnego Nowgorodu (ówcześnie Gorki). Pisarka, poetka i scenarzystka. Literaturą interesowała się od dzieciństwa, czytając klasyków poezji rosyjskiej. Została uwięziona w 1982 roku i skazana na 7 lat obozu o obostrzonym reżimie i 7 lat zsyłki z powodu pisania wierszy o tematyce prawosławnej i działalności na rzecz praw człowieka. Wskutek nacisków z zagranicy, m.in. interwencji Reagana, Thatcher i Mitteranda, została przedterminowo zwolniona w 1986 roku. Po wyjeździe na 3 miesiące do Wielkiej Brytanii ją i męża pozbawiono radzieckiego obywatelstwa. Na emigracji przebywała w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych. Przywrócono jej obywatelstwo na początku lat 90. XX wieku. Od 1998 roku z mężem i dwoma synami mieszka w Moskwie. Członkini Pen Clubu. Ma polskie korzenie. Pradziadek ze strony matki został zesłany na Syberię po powstaniu styczniowym. Po uwolnieniu z zesłania i sprzedaży majątku w byłym Królestwie Kongresowym zamieszkał z żoną w Odessie.