grudzień 2016

Wpływ wojny rosyjsko-ukraińskiej na polsko-rosyjskie stosunki handlowe

Agresja na Ukrainę, aneksja i okupacja Krymu, destabilizacja Donbasu leżą u podstaw trwającego od 2014 r. głębokiego kryzysu w relacjach między Rosją i Zachodem. Polityczne napięcie przełożyło się również na stosunki gospodarcze. Obustronne sankcje w powiązaniu z recesją w Rosji wywołaną spadkiem cen ropy naftowej wpłynęły na dynamikę stosunków handlowych, zarówno na poziomie ogólnoeuropejskim jak i dwustronnym. W dyskusjach na temat przyszłości sankcji często pojawia się argument o poważnych stratach, jakie europejskie gospodarki ponoszą na skutek restrykcji. Przykład Polski pokazuje, że do takich uogólnień należy podchodzić ostrożnie.

Stosunki handlowe między Polską i Rosją przed kryzysem charakteryzowała bardzo pozytywna dynamika. Wartość obrotów w latach 2004-2013 wzrosła z 7,2 mld euro do 27,2 mld euro. Struktura przedmiotowa była typowa dla relacji Rosji z innymi państwami rozwiniętymi i utrzymuje się w takiej postaci do dziś. Rosja sprzedaje do Polski przede wszystkim paliwa i nośniki energii (w 2015 r.: paliwa, smary i ich pochodne, surowce niejadalne – 67,1%, towary i wyroby przemysłowe – 7,2%, chemikalia – 5,4%, maszyny – 2,4%, żywność i napoje – 1,2%, inne – 16,6%), podczas gdy Polska oferuje zróżnicowany zakres towarów (w 2015 r. maszyny – 36%, towary i wyroby przemysłowe – 34,7%, chemikalia – 20,4%, żywność i napoje, oleje – 7%, paliwa i surowce niejadalne – 1,8%). Z powodu utrzymujących się wysokich cen ropy naftowej i gazu ziemnego Polska tradycyjnie notowała i notuje w relacjach z Rosją wysoki deficyt.

Okres po 2014 r. obfitował też jednak w dość liczne spory handlowe, które dotyczyły przede wszystkim eksportu polskiej żywności. Rosyjskie służby fitosanitarne regularnie ograniczały polskim producentom dostęp do rynku. Podobne praktyki były stosowane wobec podmiotów z innych państw. Powodowane były chęcią uderzenia w konkurencję rosyjskich grup interesu oraz tworzeniem i wygrywaniem podziałów wewnątrz UE. Powtarzające się spory przyczyniały się do okresowych fluktuacji w obrotach poszczególnymi grupami towarów, ale nie wpłynęły w sposób istotny na ogólną pozytywną dynamikę polskiego eksportu.

Tabela 1. Stosunki handlowe Polski z Rosją 2004-2016

Źródło: Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego (2007-2015), Główny Urząd Statystyczny

Po 2014 r. wartość polsko-rosyjskiej wymiany handlowej zaczyna wyraźnie spadać. Niższy eksport do Rosji spowodowany był nie tylko ograniczeniami na wwóz polskiej żywności, ale również słabnącym popytem wewnętrznym w Rosji na skutek recesji i deprecjacji rubla. Natomiast spadek wartości importu z Rosji był pochodną niższych cen paliw. Osłabienie powiązań handlowych z Rosją nie wpłynęło jednak na ogólną dynamikę polskiego eksportu, który latach 2013-2015  wzrósł o 24,6 mld euro, mimo spadku wartości sprzedaży do Rosji o 3,1 mld euro. W 2015 r. ogólna wartość polskiego eksportu wyniosła 179,6 mld euro. Najważniejszymi odbiorcami były Niemcy (48,7 mld euro – 27,1%), Wielka Brytania (12,1 mld euro - 6,7%), Czechy (11,9 mld euro - 6,6%), Francja (9,9 mld euro – 5,5%), Włochy (8,7 mld euro - 4,8%), Rosja (5,1 mld euro - 2,9%) i Holandia (7,9 mld euro - 4,4%). Tak więc, wartość polskiego eksportu do Republiki Czeskiej, kraju o czterokrotnie mniejszej populacji, była ponad dwukrotnie wyższa od wartości eksportu do czterokrotnie bardziej ludnej Rosji. To pokazuje rozdźwięk między realnym a postrzeganym znaczeniem rosyjskiego rynku dla polskich producentów. Polski eksport w większości jest skierowany na rynek UE (niemal 80% w 2015 r.).

Ponadto, patrząc na relacje handlowe z Rosją przez pryzmat zagregowanych danych, można zauważyć, że spadek cen paliw przyniósł Polsce korzyść w postaci istotnego zmniejszenia się w 2015 r. deficytu w handlu Rosją z 10,4 mld w 2014 r. do 7,8 mld euro.

Podsumowując, polska gospodarka prawie nie odczuła ani europejskich sankcji ani rosyjskich kontr-sankcji. O dynamice wymiany handlowej i wzrostu gospodarczego decydowały inne czynniki. Strat dla polskiej gospodarki z tytułu obustronnych restrykcji można co najwyżej doszukiwać się na poziomie poszczególnych branż bądź wręcz producentów, którzy nie mieli wystarczająco zdywersyfikowanych rynków i nie byli w stanie w tak krótkim czasie ich pozyskać. W większości przypadków polskie przedsiębiorstwa podjęły jednak skuteczne działania dostosowawcze.

 Autor: Ernest Wyciszkiewicz